Japonia późnych lat okresu Meiji oczyma Bronisława Piłsudskiego

Bronisław Piłsudski (1866–1918, starszy brat Józefa), w Polsce do niedawna skazany na zapomnienie, zapewnił sobie trwałe miejsce w annałach Nauki badaniami nad językiem i folklorem Ajnów (uchodzącej za „szczególnie tajemniczą” rdzennej ludności Sachalinu i północnej Japonii). Dopiero kilkadziesiąt lat po jego tragicznej śmierci do obiegu w nauce światowej trafiły pionierskie i unikatowe wyniki podobnych badań wśród innych etnicznie autochtonów regionu – Niwchów i Oroków oraz nadamurskich Ulczów i Nanajów. Wyniki te prezentują wydawane od 1998 roku „Dzieła zebrane” badacza. Podstawę przedkładanego czytelnikowi tomu stanowią jednak świadectwa zupełnie innego – pozornie – rodzaju działalności twórczej brata marszałka, mianowicie epistolarna eseistyka polityczno-społeczna przesyłana w formie korespondencji do gazet rosyjskich i polskich – w pierwszym przypadku z Japonii, w której znalazł schronienie po zwycięstwie tego państwa w wojnie japońsko-rosyjskiej w 1905 roku, w drugim zaś pisana już po powrocie na ziemie polskie (miał ewidentnie ciągle doskonałe bezpośrednie kontakty źródłowe i rozeznanie w bieżących tam wydarzeniach). Mamy tu rzadkie świadectwo obserwatora i uczestnika wydarzeń w kraju, który ciągle jeszcze się dla świata zewnętrznego dopiero otwierał i był dlań ciągle enigmą. To także ważny rozdział w dziejach stosunków polsko-japońskich. Integralną część książki stanowią komentarze i przypisy, które podczas opracowywania tekstów rosły liczbowo i objętościowo do tego stopnia, że niektóre z nich przybrały kształt samodzielnych esejów czy rozprawek – także mostów „między wtedy i dziś”. Zadziwiająca bowiem po upływie ponad wieku od powstania tekstów może się jawić aktualność problematyki podejmowanej przez Piłsudskiego…